Errituzko jarduerak

Errituzko jarduerak (errituzko-dantza, prozesio, erronka, jaiak ... )

Festak

-          Apirilaren 25a, San Marko, Opilaren eguna

-          Amabitxia bere semebitxiari opila bat oparitu egiten dio urteroko tradizio gisa. San Marko eguneko goizeko 11 etan irundar askok beren opilak bedeinkatzero doaz elizetara, tradizioak markatutako urratsak jarraituz. Hori egin ostean, koadrilarekin San Martzial mendira joateko ohitura dago, bertan eguna lagunekin pasatzera, giro osasuntsu batez inguratutak.

-          Ekainaren 30a, San Martzialgo alardea (edo, Irunen esaten den moduan, San Martzialak)

-          Uztailaren 31, San Ignazio, Behobia

-          Maiatzaren 15a, San Isidro, Landetxa

-          Abenduaren 21a, San Tomas jaia, txistorraren eguna

Adin guztietako Irundar askok eta askok Mosku plazan (Urdanibian) elkartzen dira, gabonak hasi baino lehenagoko festa hau ospatzeko asmoz. Plazan zehar, txistorra eta sagordoa saltzen duten postu ugari daude. Horrez gain, eszenatoki baten gainean Euskal Herriko instrumentu tradizionalez baliatuz, abesti

Euskaldunak jotzen dituzte. Horrek plazan dauden gehienak korro bat eratzera bultzatzen du, bertan dantzatzeko musikaren erritmoan. Bertan, edozeinek parte hartu dezake, nahiz eta entzuten ari den musikaren dantza primeran ez jakin. Izan ere, jarduera guztiz ludiko baten aurrean gaudenez, garrantzitsuena ez da perfekzioa bilatzea, baizik eta, ondo pasatzea. Guztion laguntzarako, Meakako adiskideak dantza taldeak eszenatokiaren gainean jartzen da, dantzaren urratsak modu arinago batean aurrera eramateko helburuarekin.

ALARDEAREN HISTORIA

San Martzialgo gudua Espainiako Independentzia Gerra garaian gertatu zen gudua izan zen, 1813ko abuztuaren 31an hain zuzen ere. Bertan, Freire jeneralak zuzendutako armada espainiarra, Soultek zuzendutako armada frantziarra menderatu zuen.

San Martzialko gudua oso odoltsua izan zen, izan ere, 1658 hildako egon ziren ejerzito espainolaren barnean, Frantziarren kopurua handiagoa izan zen oraindik, eta portugaldarren eta inglaterrakoen artean kopuru hori oso baxua izan zen (guzti hau zaurituak kontatu gabe). San Martzialko batailaren garrantzia azpimarragarria da, izan ere, okupazio frantsesaren amaiera suposatu zuen, gainera Soult jeneralentzat, dezepzio handia suposatu zuen, ez baizuen galtzeko ohitura. Orokorrean, adituek diotenez, San Martzialko bataila ejerzito espainiarrak lortutako garaipen garrantsitzuen artean dago. 

San Martzialko Alardea

San Martzialko Alardea desfile hiritar-militarra da, zeinetan irundar populazioaren gehiengoak parte hartzen duen. Hauek, Irungo kale gehienetatik desfilatzen doaz, txapela gorriekin, jaka beltzekin, kamisa txuriekin, gorbata gorriekin, galtza txuriekin eta kordoi beltzak dituen alpargatekin. Soldadu guztiak 4 talde ezberdinetan ezberdintzen dira, horietako bakoitzak eginkizun desberdinak izanez: pifanoak, erredobleak, partxeak eta eskopetak.

Festa honek Gipuzkoako probintzian eman ziren antzinako arau foralekin harreman zuzena du. Pribilegio batzuen artean, Irundarrak ez ziren armadan sartu behar bere territoriotik kanpoko lurraldeak defendatzeko. Alardearen hasiera, antzinean eman zen arau zahar batekin sortu zen, izan ere, honek, urtero milizia lokalen armen eta ejerzitoaren errebista bat pasatzera behartzen zuen.  Alarde mota hau, milizia foralekin batera desagertu zen XIX. Mendearen inguruan, baina, bai Irun eta bai ondoan dagoen Hondarribiak, alardea berreskuratzeko erabakia hartu zuten, obligazio militarretik, hiritar festa batean bilakatuz.

Tradizionalki, Irungo alardearen data Irailean egiten zen, baina geroago, San Pedro egunera pasatzera erabaki zen, hori baitzen San Matzialen emandako lehen batailaren aurreko eguna (1522 lehen bataila izan zen, non milizia irundarrek ejerzito nafarrari garaitu egin zieten Aldabe mednian, geroztik San Martzial deritzona), hortik aurrera, beraz, Espainia osoan zehar bere garrantziagatik ezaguna den Alardea ekainaren 30 ean ospatzen da, San Martzial mendian dagoen ermitan dagoen santuari esakaintza baten antzerantz.

Alardean, konpainia ezberdinak hirian zeharreko kaleetan desfilatzen dute, konpainia horiek, hiriko auzo eta zonalde ezberdinek osatzen dituzte kasu gehienetan. Horietako bakoitzak, infanteriako soldadu askoz osatuta dago, armamento egokiekin eta martxa ipintzen duten musikariak (txiribitoak eta bi motatako danborrak). Horrez gain, kapitainek konpainian agintzeko ardura eta eskubidea dute, nahiz eta horren laguntzan sargento ezberdinak egon. Aipatzekoa da, kantineraren eginkizuna konpainiaren barruan, emakume bakarrak baitira.

Emakumeen erreibindikazioa, 1996. urtean eman zen, eta soldadu bezala parte hartzeko eskubidea zutela pentsatu zuten, nahiz eta rol hori tradizionalki gizonezkoen eskuan eon izan den. Azkenean, polemika handia sortu izan zuen gaia izan zen, ondoriotzat, alardea bitan zatitzea ekarri zuena, alde batetik, alarde tradizionala (soilik gizonezkoak) eta alarde mixtoa (emakumezkoak eta gizonezkoak). Aipatutako lehenengoa, autofinanziazioaz bizi da gaur egun (irundarron donazioaz), Irungo udalak ez baitio laguntzen berdintasunaren legea dela medio. Horrez gain, esan beharra dago honetan, 10.000 irundar baino gehiago ateratzen direla, Irunek 60.000 biztanle dituela kontuan hartuta dexente. Bigarrenak berriz, herri ezberdinetako 1.000 “soldaduk” osatzen dute, eta hau bai instituzio publikoen laguntzaz aurrera eramaten dela. Orokorrean, esan daiteke herriaren gehiengoak betidanik eman den alarde tradizionala nahi duela, nahiz eta arau guztiak errepetagarriak izan behar direla ikasi dugu irakasgai honetan.