Kirol modernoaren garapena

Apustua Irunen oso garai zaharretatik existitu izan da, izan ere, askoren esanetan, oilar borrokak ematen ziren. Horrez gain, esku pilotan eta herri kiroletan, apustuek sortzen zuten diru eta jende mugimenduak kirolaren indartzea ekarri zuten, batez ere onura ekonomikoei erreparatzen badiegu.

1856. urtean Sheffield Football Club-a sortu zen, futboleko talde modernotzat hartu zen lehenengoa. Irungo lehen taldea, ordea, nahiko berandu sortu zen honekin alderatuz, hurrengo mendearen 2. urtean sortuko zelako Irun Football Club taldea.

Gainera, Inglaterran emandako bigarren industria iraultzak, eragin nabarmena izan zuen mundo osoan, XIX. mendearen amaieran zabalduz. Honekin lotuta eman ziren merkataritza kapitalista ezaugarririk nabariena izanik. Hortaz, kirola eredu kapitalista-industrial batera izatera igaro zen. Horrez gain, langile migrazioak, nazioarteko negozioak, merkantzien merkatuak, teknologiaren aurrerakuntzek eta garraiobideen garapenek kirola aurrera egin zezan faktore garrantzitsueak izan ziren. Irun,” betidanik” hiri industriala izan da, eta horrek lan bila zetozen Espainiako Hegoaldetik familia asko erakarri zituen, hortaz, gaur egun, euskara hiztunen kopurua nahiko baxua izatea, Gipuzkoako beste herrieekin alderatuz. Gainera, Irunek merkantziekin negozio handia egiten zuen, itsasoa oso gertu duelako, eta arrantzale ugarik irundarrak zirelako. Aipatzekoa da, Irun trenbide sare egonkorra bat izan zuen lehenetarikoa izan zela.

Espainia osoa inglaterrako kirol eredua beste lekuetan baino beranduago zabaldu zen, salerosketa eta industria harremanen bitartez, Irunek duen kokapen geografikoagatik biak eman ohi zirela esaten da.

Horrekin batera, heziketa fisikorako joko aske eta kirola proposatu izan zen, eskola gimnastikaren metodo disziplinarioak baztertuz, gure aiton-amonak horrelako prozesua bizi izan behar izan zuten. Aldi berean, esan daiteke, kirola nazioartean abertzaletasuna sustatzeko balio zuela, herriaren progresuaren propaganda ezinhobea baitzen. Hortaz, kirolaren hedapen sozial nabarmena eman zen. Izan ere, jakina da, kirola oso errez hedatu zela klase popularren artean, hortaz, kirol zelai gehienetan proletalgoa zen ugarien.

Esan bezala, kirol ikuskizuna gizarte-klase baxuetan zabaldu zen, eta horrek kirol batzuen profesionalizazioa ekarri zuen (futbola, txirrindularitza eta euskal pilota), baina ez dugu ahaztu behar Irunek kirol amateurra ere izan zuela, atletismoarekin identifikatu egiten dena.

Europan XIX. mendean zehar tiro-elkarteak, eskrima-gelak eta gimnasia-elkarteak eratu ziren. Hasieran kirolari kontra egin bazioten ere, asko kirol klub bihurtu ziren, hainbat diziplinetako sailekin. Irunek, aipatutako hiruetatik, eskrima klubak soilik ez zituen eratu, arrazoiak ezezagunak izanik.

Erakunde sozialek eta politikoek jarduera fisikoak antolatzen zituzten afiliatuak erakartzeko modu eraginkorra zela ikusi zutelako.

Garraiobideen garapena ere txapelketak egiteko ezinbestekoa izan zen, automibilak izateak antolaketan laguntzen zuelako. Irunek, tren-sarearen izugarrizko areagotzea bizi izan zuen, Madril-Irun batzen dituen 600km baino gehiagoko ibilbide bat eraiki zelako 1860-64 bitartean.

Gizarte komunikabideak ere hedapen handia izan zuten, apustuarekin lotura handia zuen kirol prensa asko garatuz.

Azken finean, kirolaren dibertsifikazioa eman zen, klubak ez zuten inolako harremanak politikarekin. Horrez gain, hasiera batean modalitate asko barneratzen zituzten klubek, baina espezifikotasuna ematen hasi zen, kirol bakarreko kluben agerpenarekin. Irunen, mendizaletasunarekin lotura, txangoak antolatzen zituzten mendi elkarteak sortu ziren. Irunen zegoen burguesia eskaxa, klub elitistetan bilatu zuten babesa, hau da, tenisa eta golfa bezalako kiroletan.

Gainera, Euskal Herrian Euzko gaztedia mugiemendu nazionalista  sortu zen 1904. urtean, 4 urte geroago etorriko zen mendizalegoen elakartearekin.

Kirol mugimedu aniztasun hori bigarren Mundu Gerraren ostean asko murriztu zen. Gobernu totalitarioek, frankista guk aztertzen ari dugun kasuen kirolaren antolaketa Estatuaren menpean jarri zutelako, horretarako Kirol Ordezkari Nazional bat izendatuz.

50. hamarkadatik aurrera telebista zabaltzen joango da (Txingudi telebista), honekin lotuta kirolaren propaganda handituz. Estatu selekzioek gero eta garrantzizkoagoak bihurtzen dira, kirol patriotrismoaren eraginez.

50-60. hamarkadetako ekonomia-oparoaldiari esker, kirolaren aisialdi-praktika izugarri hedatu zen, batez ere hirietan, non klub, gimnasileku eta instalazio publiko zein pribatuak eraiki ziren. Naturako kirol klasikoak ere garatu ziren, batez ere eski alpinoa, eta automobilaren popularizazioak askatasun handiago eman zien partehartzaileei instalazioetara bere kabuz bidaiatzeko. Oporrak mendian edo hondartzan ematea ere orokortu zen eta kirol praktika egiteko aukera zabaldu zuen. Hortaz, oparoaldiko hamarkada ezagun horretan, udan, Irun turistaz beteta zegoen, bere kirol eskaintza oso handia baitzen, ibaia, hondartza eta mendia zuelako. Hala ere, naturan ala hirian, kirola instalazioetan egiten zen, erakundeek antolatutako erreztasunak bilatzen.

Beste alde batetik, 60. hamarkadaren bukaeran autoritarismoaren kontrako ideologia kritiko eta alternatibo asko sortu ziren. Gorputzaren askapena ere eskatu eta goi errendimenduko kirolerako entrenamendua kritikatu zuten, gorputza erabiltzeko modu askeagoak bilatzen zutelako. Korronte hauek eragina izan zuten gaztediaren sektore zabaletan, eta ondorioz naturako praktika askeak, ekialdeko praktika lehunak –yoga, meditazioa, praktika metafisikoak–, joko tradizionalak eta federazioen antolaketatik kanpoko kirolen aisialdiko praktika askea zabaldu ziren. Well-neseko jarduerak Irunen emakumeen artean batez ere izugarrizko arrakasta izan zuten, estresa murrizteko bide bezala hartua izan baitzen.  Gainera, ekialde urruneko kulturaren birbalorazioak eta zinemaren eta telebistaren eraginak lagundu zuten arte martzial berriak inportatzen, karatea batez ere. Arte martzialak batez ere hiri industrializatuen auzo popularretan zabaldu ziren . Irunen kasuan, judoak karateak baino pisu handiagoa izan du betidanik, nahiiz eta biak auzoko elkarteetan eman egiten ziren errespetuaren adierazleerik hoberenak baitziren. Dantzaren munduan, “Disco” kultura ere zabaldu zen, harrakasta ikusi ondoren, Irungo Kolon auzoak, Disco musika ipintzen zuen hainbat taberna-pub agertu ziren. Azkenik, kontsumoaren eta irudiaren kultura berrian, gimnasileku pribatuak ere zabaldu ziren, eta bertan “aerobics” delako ariketen eredua oinarri zuen fittness-a garatu zen. Hauek guztiak, pertsonaren gorputz irudia hobetzea zuten helburu, erresistentzia aerobikoa landuz. Kasu honetan ere, emakumeek nolabaiteko nagusitasuna zuten gizonezkoekin alderatuz.

1960 hamarkadatik aurrera, oposiziorik gabeko kirol indibidualetan eboluzio bikoitza ikusi daiteke. Non praktika askeak eta abentura edo eta arriskua bilatzen duten jarduerak nagusitu ziren. Irunen, hamarkada horretan jarduera hauek eman ziren:

1. Kaletako modalitateak: Bidasoa ibaian egindako kanoa (ur lasaiak)
2. Balizen bidezko jokamoldea: San Martzial eta Erlaitz mendian antolatutako rallyak, trial-a, ur biziak (C1,C2,K1,K2), mendi ibilaldi luzeak, eta olatu politak dituen Hendayako hondartzan windsurf-a
3. Jokamolde libre edo kaliforniarra: Urperatzeak
4. Arrisku eta abenturako kirol erronkadunak.

Kaliforniatik etorritako kirolekin, errendimendu kualitatiboak nagusitzen dira, hau da, forma bera funtzioa baino garrantzitsuagoa da, beraz jarduera nola egiten den baloratzen da.

Hauek, naturan egiten dira, ziurgabetasuna dute, irristatzean oinarritzen  dira, gorputzaz kanpoko indarrak aprobetxatzean datza, horretarako tresnaren bat erabiliz, eta materialak teknologia berrietatik eratorritakoak dira.

Hortaz, Kaliforniar kirolaren errepresentaterik nagusiena Irunen surfa izan zela esan daiteke, aipatutako ezaugarri guztiak dituelako. Nolabait, esan daiteke kirol klasikoaren kontrako eredua dela. Trebetasuna denaren aurretik doalako, saria praktikak zortzen dituen emozioak eta sentzazio atseginak sortzen duelako (hedonismoa).

Aipatutako jardueraz gain, Irunek Donostiako aireportuarekin duen gertutasunagatik, hegazkintxoetako hegaldiak izugarri bidertu egin ziren. Eta piloto karneta ateratzeko eskakizunak gero eta handiagoak izan ziren.

Kirol mota berri hau, gazte kulturaren ikur bihurtu zen, eta interes komertziala erakarri zuten.  Bidaiak, egonaldiak, material garestia eta abar eskatzen dutenez, kirolari asko hasi ziren firma komertzialek antolatutako txapelketetan parte hartzen, telebistetarako programa eta erreportaiak grabatzen, eta abar. Kirolari batzuk profesional egin ziren, jantzi eta material enpresen irudi bihurtuz.